Homo Deus: Lược Sử Tương Lai – Yuval Noah Harari

Sẽ là một tội lỗi nếu như bạn đọc xong một tác phẩm đặc sắc mà không chia sẻ

Nhưng sẽ là một sự phỉ báng nếu như không chia sẻ nó một cách có tâm nhất

Đây chính là một loại áp lực với mình. Nhưng vì lời hứa với một người bạn nên mình vẫn cố gắng vượt qua áp lực để review

Với mình, điều đầu tiên cần phải nói trước khi có bất cứ “bình luận” gì về Homo Deus đó chính là mong muốn được bày tỏ sự kính trọng, khâm phục, ngưỡng mộ và biết ơn tới tác giả Yuval Noah Harari. Đây chắc chắn là minh chứng cho sức mạnh khủng khiếp mà một “ngòi bút” có thể mang lại. Nếu như ngày xưa vào thời chiến, có những “ngòi bút” có sức mạnh cổ vũ lòng dân, giúp đánh thắng quân thù, thì ngày nay ngòi bút của Harari thậm chí có thể tiêu diệt dịch bệnh và cứu rỗi nhân loại khỏi thảm hoạ ngay cả khi chúng còn nằm trong trứng nước.

Harari đã để lại vô cùng nhiều các giá trị mang tính cách mạng về nhận thức, với lượng kiến thức đồ sộ về lịch sử, khoa học, kinh tế chính trị và tôn giáo qua tác phẩm Lược sử loài người và Lược sử tương lai – 2 tác phẩm giúp loài người chúng ta nghiêm túc sâu sắc nhìn lại bản thân, nhìn nhận lại mục đích và giá trị cuộc sống bằng cách phóng tầm mắt theo chiều dài nghìn năm lịch sử, từ đó đưa ra những dự báo về tương lai nhân loại nếu như với cái đà của guồng quay cuộc sống này vẫn được tiếp tục.

Trong đó, cuốn sách Lược sử tương lai đặt ra cho chúng ta 3 câu hỏi lớn để giúp định hướng tầm nhìn và hành động của nhân loại trong thế kỷ tới – thế kỷ mà con người có thể sẽ bị nhấn chìm bởi “cơn lũ dữ liệu” khi thả tay trao quyền cho thị trường tự do, cho trí tuệ số đông và cho các thuật toán bên ngoài. 3 câu hỏi đó là:
– Liệu sinh vật có thật chỉ là các thuật toán không, và liệu sự sống có thật chỉ là quá trình xử lý dữ liệu không?
– Cái gì quan trọng hơn: trí tuệ hay ý thức?
– Điều gì sẽ xảy ra với thế giới khi các thuật toán phi ý thức nhưng trí tuệ cao biết rõ ta hơn ta biết chính mình?

Nhưng tại sao?

Bởi vì loài người ngày nay – với lượng kiến thức đồ sộ, sức mạnh vượt bậc và quyền năng to lớn mà công nghệ sinh học và công nghệ thông tin mang lại – đã có thể kiểm soát được nạn đói, bệnh dịch và chiến tranh, thậm chí làm nên nhiều thành tựu và phát minh vĩ đại. Nhưng chúng ta không biết đủ. Ham muốn của nhân loại tương tự tăng theo cấp số nhân, tỷ lệ thuận với sự phát triển kinh tế, khoa học, kỹ thuật, …mọi mặt. Nó đang nhấn chìm nhân loại trong chính những thành tựu và sức mạnh của mình, đồng thời “ươm mầm” cho một hiểm hoạ chưa từng có.

Có lẽ chúng ta đang điên cuồng chạy trong guồng quay “phát triển” đến mức không nhận thức được những hiểm hoạ đang “đón đầu”. Chính vì thế, Harari đến để nói với chúng ta rằng: Nhân loại nên bắt đầu khiếp sợ. Không phải dịch bệnh, nạn đói hay chiến tranh, mà khiếp sợ những gì tạo ra bởi sự thèm muốn vô tận của chính nhân loại. Bởi “Kỷ nguyên con người bất lực trước các đại dịch tự nhiên có lẽ đã qua. Nhưng rồi chúng ta có lẽ sẽ phải tiếc nhớ những ngày đó”

Thậm chí, trong sự phát triển như vũ bão của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 và trí tuệ nhân tạo AI, thì ta có thêm một Câu hỏi quan trọng nhất trong kinh tế học thế kỷ 21 nữa đó là: “Ta phải làm gì với tất cả những con người thừa thãi đây?”

Hãy đọc, hãy suy ngẫm, và hãy “biết sợ”!

– Anna Nguyễn

HOMO DEUS – LƯỢC SỬ TƯƠNG LAI – Yuval Noah Harari

Nếu bây giờ có một khảo sát về 10 cuốn sách nên đọc nhất trong những năm 2010 (hoặc một thời kỳ dài hơn), tôi sẽ không ngần ngại dành 2 vị trí cho sách của Harari. Đây là 2 cuốn mà tôi cho là xứng đáng nằm trong tủ sách gia đình để lưu truyền qua các thế hệ, ngay cả khi bạn theo bất kỳ thứ chủ nghĩa tối giản nào.

Một sách bóc trần mọi sự thật về thế giới loài người. Tại sao con người hình thành cộng đồng? sự hội hợp lao động linh hoạt có tác dụng gì? trí tưởng tượng đã tạo nên thế giới như thế nào? hạnh phúc suy cho cùng là cảm xúc từ rung động của tâm hồn hay đơn giản chỉ là những phản ứng sinh hóa của não bộ?… Tất cả đều phơi bày trong 2 cuốn sách, chưa đến 200 ngàn VND/cuốn này.

Trong khi cuốn trước, mô tả sự hình thành nhân loại từ cổ đại đến nay, thì Homo Deus hướng đến những khả năng phát triển của con người trong tương lai, và biết đâu được, có thể trở thành một dạng siêu nhân nào đó.

Loài người yếu ớt Sapiens đã chinh phục và tạo ra giá trị mới cho thế giới. Ở mỗi giai đoạn, nó tôn sùng hoặc một thứ tôn giáo, hoặc một chủ nghĩa mới, và tạo nên các cuộc cách mạng nhận thức. Ngày nay, con người dựa vào chủ nghĩa nhân văn – tự do, khi lấy cá nhân và nhân loại làm trung tâm của thế giới. Chúng ta coi trọng những cảm xúc cá nhân, tuân thủ luật pháp và có thể cho rằng không cần tuân theo bất kỳ chỉ đạo của một vị thần tối cổ nào, do đó có vẻ chúng ta tự do. Nhưng Homo Deus lại chỉ ra rằng, thậm chí những suy nghĩ và xúc cảm mà chúng ta tưởng chừng như là của chúng ta, thì đều bị tác động bởi các phản ứng sinh hóa của não bộ. Đến lượt những phản ứng đó, đều được hình thành từ dữ liệu của bộ gene sinh tồn do tổ tiên truyền lại, cũng như bị ảnh hưởng bởi những quy định tưởng tượng đương thời. Thế thì tự do có thực sự là tự do???

Đến lúc nào đó, khi Google, Facebook …có thể dựa vào những dữ liệu của bạn kết hợp với Internet Vạn Vật, để cho bạn những phân tích tối ưu, những lời khuyên bổ ích mà bạn chắc chắn sẽ nghe theo. Đơn giản là bởi vì dựa vào thông tin do chúng ta cung cấp, chúng nó biết chắc lựa chọn nào sẽ làm não chúng ta phát sinh cảm giác hài lòng. Hoặc là một con Trùm AI sẵn sàng cấy chip vào não người, khi cần làm gì, nó clik 1 cái vào trung tâm sung sướng, con người tự động hoàn thành công việc đó một cách vui vẻ…. Đấy chính là khi “tôn giáo Dữ Liệu”, là một khả năng rất có thể xảy ra, cuốn phăng nhân loại trong cuộc phát triển đột biến thành siêu nhân.

Khi đó mỗi cá nhân sẽ chỉ là một điểm trong mạng lưới kết nối vạn vật. Sẽ có 1 Siêu trùm máy tính quản lý tất cả mọi thứ vận hành theo quy luật tiêu chuẩn. Con người ko còn hữu dụng về kinh tế chính trị nữa, mọi thứ đã có Siêu trùm tính toán hộ. Sẽ vẫn có những cá thể thuộc tầng lớp tinh hoa, nắm được công nghệ, biến thành siêu nhân, và cai quản nhân loại bên dưới. Thật ngạc nhiên, khi những giả thuyết tương lai này rất gần với những truyền thuyết về 1 Đấng Tri Tôn cai quản toàn bộ vũ trụ (để khi bạn gửi năng lượng tích cực lên, vũ trụ sẽ tương tác trả lại cho bạn sự tích cực nhân lên đó, quen không?); hay là khi mà con người tôn sùng một vị thánh thần, chúa trời hay Pharaoh nào đó, và tin rằng họ trực tiếp sắp xếp cuộc đời chúng ta (định mệnh).

Nếu như thế, dù hiện tại chúng ta gặp rất nhiều khó khăn trong việc duy trì sức khỏe, stress vì sếp o ép, tắc đường hoặc thất tình.., nhưng e rằng vẫn còn phấn khởi chán vạn hơn là một thời kỳ máy tính sẽ tính KPI sát sạt cho mọi hành vi phản ứng của bạn. Thứ KPI tàn khốc ấy sẽ tính xem mỗi lần bạn “lên đỉnh” sau bao nhiêu phút, được mấy điểm trên 10, sách nào bạn xem sẽ khóc, mỗi lần khóc bao lâu, bạn thích hợp lấy người thế nào, size ngực là bao nhiêu… Dù chúng ta khi ấy có thể hạnh phúc, nhưng không còn cá nhân. Mà chúng ta cũng chả biết được thế nào là cá nhân, thế nào là hạnh phúc. Đơn giản là chúng ta sẽ bị cuốn vào vòng quay đó, vô thức.

Những người đang theo một tôn giáo độc thần (kể cả đa thần), có thể sẽ choáng váng, thậm chí đánh giá cuốn sách như một thứ tà thuyết ngoại đạo. Bởi vì theo Harari, không có vị thần nào hết, tất cả đều do con người sáng tạo bằng tưởng tượng mà thôi. Những nghi ngờ về những thứ văn hóa, tôn giáo thần bí âm u cũng hiển hiện phơi bày “dưới ánh mặt trời. (Lưu ý, Phật giáo nguyên thủy không có một vị thần nào, đó chỉ là con đường, có thể thấy tác giả, một hành giả Thiền tông đã 15 năm, rất ưu ái Đạo Phật)

Đây dĩ nhiên không phải là một sách nhân chủng học, càng không phải sinh học, hóa học hay là vật lý, thậm chí triết học… Những môn đó chỉ là các công cụ để tác giả thể hiện những ý tưởng của mình. Rất nhiều thông tin, tư liệu quý hiển nhiên được viết ra trong quá trình đó. Vì thế ngoài một công trình nghiên cứu kinh điển, nó còn là một kho tri thức để tiếp thu, phải đọc mới thấy được hết cái hay. Mua và đọc đi thôi, còn chờ gì nữa

‎- Trinh T Anh

Sapiens – Lược sử loài người (Yuval Noah Harari) đưa người đọc tìm lại “cội nguồn” của con người từ 13.8 tỷ năm về trước đến ngày nay và tương lai. Đặc biệt trong Sapiens nói về những cuộc cách mạng như: cách mạng nhận thức, cách mạng nông nghiệp và cách mạng khoa học. Đi theo trình tự dòng thời gian lịch sử nhưng tác giả không chỉ đưa ra góc nhìn, kiến thức về lịch sử mà trên nhiều bình diện: kinh tế học, sinh học, tôn giáo…

Phần đặc biệt khiến mình thấy đáng suy ngẫm nhất là cuộc cách mạng nông nghiệp và cách lập luận chặt chẽ đưa ra lý do và giải thích rằng tại sao lúa mì lại đe doạ con người. Đưa chúng ta về với khởi nguồn sơ nguyên của lịch sử và dẫn dắt tới thời điểm con người trong cuộc cách mạng này, ta có thể thấy lịch sử là một dòng chảy – chỉ cần một tác động hay một sự thay đổi nhỏ cũng sẽ làm thay đổi hoàn toàn tiến trình toàn bộ loài người sau này. Những phân tích của tác giả cùng lời ngỏ phía sau càng làm mình suy nghĩ về cách mạng nông nghiệp có thực sự là một cuộc cách mạng “vĩ đại” như lầm tưởng? Sapiens đã trả lời cho câu hỏi đó! Ở chương II tác giả đã lý giải cụ thể về những mặt trái chứng minh rằng cách mạng nông nghiệp không phải là một sự tiến hoá đi lên của con người.

Cuốn sách đã cung cấp một khối lượng tri thức khổng lồ cho người đọc đặc biệt là những bạn muốn tìm hiểu về lịch sử, về loài người. Cuốn sách sẽ giải đáp trăn trở của bạn về nguồn gốc của chúng ta, tại sao chúng ta được sinh ra và tồn tại, sự hình thành của ngôn ngữ, các tôn giáo,… Hơn nữa ta có thể thấy sự liên hệ mật thiết với sinh học qua lịch sử tiến hoá,… Lịch sử rất kỳ bí và còn nhiều bí ẩn cần được khám phá. Với lối viết gợi mở gây tò mò và lời ngỏ ở cuối mỗi chương sẽ khơi dậy sự hứng thú của bạn với dòng thời gian lịch sử, đặc biệt tác giả còn đưa ra những ví dụ cụ thể để bạn có thể hiểu sâu vấn đề hơn.

Tuy nhiên, mình không thích phần tác giả nói về kinh tế học lắm vì thấy hơi dài dòng, chưa cô đọng và cách lập luận chưa thực sự chặt chẽ ở phần này.

Cuốn sách là một lựa chọn tuyệt vời nếu bạn muốn tham khảo những góc nhìn lịch sử đa chiều, góc nhìn và quan điểm của Harari rất mới mẻ và bạn sẽ hứng thú khi đọc Sapiens – Lược sử loài người đấy. Tác giả cũng khuyến khích độc giả không ngừng đọc, không ngừng tìm hiểu và không ngừng nghiên cứu về con người và thế giới của chúng ta.

“Tôi khuyến khích tất cả chúng ta, dẫu có những tin tưởng tín ngưỡng nào, để đặt câu hỏi về những thuật kể cơ bản về thế giới chúng ta, để nối những phát triển ngày xưa với những quan tâm ngày nay, và để không sợ hãi những vấn đề tranh luận” (Yuval Noah Harari)

– Lê Giang