Sapiens: Lược Sử Loài Người – Yuval Noah Harari

Đã lâu lắm rồi mình mới có dịp để đọc hết một quyển sách trong suốt hơn một ngày. Và thật sự nó rất cuốn mình, mặc dù mình không hẳn là đứa mọt sách cho lắm. Thề luôn, thời đi học, trừ mấy khứa chuyên sử, địa ra thì không một đứa học sinh nào có thiện cảm với lịch sử- một liều thuốc ngủ cực mạnh đối với học sinh thời bấy giờ.

Sapiens – Chẳng khác nào một cỗ máy thời gian được HARARI đưa chúng ta về thời CÁCH MẠNG NHẬN THỨC sơ khai đầu tiên của con người 70.000 năm trước cho đến THẾ GIỚI HIỆN ĐẠI ngày nay một cách tỉ mỉ, chân thực và rõ ràng hơn bất cứ một cuốn sách về lịch sử nào mà đã được học trong những năm phổ thông.

Cuộc cách mạng nhận thức đã biến Homo Sapiens- con người ngày nay trở nên khác biệt với các chủng loài anh em khác như Neanderthal, Erectus hay Rudolfensis..

Những đế chế cai trị, những giáo hội, tôn giáo được lập nên bằng một thứ được gọi là niềm tin vào “những huyền thoại chung”

Vì cho rằng đứa con mang trong bụng sẽ được thừa hưởng nhiều phẩm chất từ những thợ săn tốt nhất hay những bộ gene tốt nhất, đã hình thành phong tục làm cha tập thể cũng như một người phụ nữ tốt phải quan hệ tình dục cùng nhiều người đàn ông, như thổ dân Bari ở Châu Mỹ ngày nay.

Những người Ache sẵn sàng giết chế một cô bé khi có một thành viên trong bộ lạc chết đi và sẽ được chôn cùng nhau hoặc việc trẻ em sinh ra không có tóc thì sẽ bị giết ngay lập tức vì bị coi là kém phát triển

Cho đến cuộc CÁCH MẠNG NÔNG NGHIỆP – thời kì được cho là tàn bạo nhất trong suốt quá trình hình thành sơ bản loài người. Sự phân chia tầng lớp được hình thành từ người ưu tú, thường dân rồi cuối cùng là nô lệ.Mạng sống, hay thậm chí từng bộ phận trên cơ thể của những thường dân bị đong đếm chỉ bằng vài chục shekel bạc.

Đối với vật nuôi, trong cộng đồng New Guinea, sự giàu có của một người được đánh giá bằng số lợn sỡ hữu. Vậy nên để ngăn lợn không đi mất, họ đã cắt bỏ mẫu mũi của chúng để gây ra sự đau đớn khủng khiếp mỗi khi con vật cố gắng đánh hơi hay thậm chí là chọc mù mắt.

Mạng lưới những bản năng nhân tạo được gọi là “Văn hóa” ra đời, giúp cho hàng triệu người có thể kết nối với nhau và hợp tác hiệu quả. Những hình thức trao đổi hàng- đổi – hàng thô sơ và đôi khi bất khả thi cho đến việc dùng vỏ sò làm tiền trong suốt 4000 năm, trên khăp châu Phi, Nam Á, Đông Á và Châu Đại Dương. Tín ngưỡng, tôn giáo, sùng bái thần linh luôn là một thứ gì đó tất yếu trong giai đoạn tiền Khoa Học này.

Và con người chỉ nhận ra “sự ngu dốt” khi bước vào cuộc cách mạng Khoa Học – hay còn gọi là cuộc cách mạng về sự ngu dốt.

Họ cho rằng, tất cả những tri thức cổ đại đều được thu lượm từ việc truyền miệng, tôn thờ thần linh và không hề có một sự khám phá của một minh chứng bằng xương bằng thịt nào.

Benjamin Franklin, với kiến thức về bản chất năng lượng điện của mình đã phát minh ra cột thu lôi, một trong những thí nghiệm khoa học nổi tiếng nhất vào giữa thế kỉ 18 để minh chứng cho việc tiếng sét không phải là cái búa của một vị thần đang nổi giận để trừng phạt những kẻ tội lỗi.

Rồi đến khi Christopher Columbus tìm ra Châu Mỹ hay Neil Armstrong và Buzz Aldrin đặt chân lên mặt trăng thì con người mới tiếp nhận được một tầm nhìn mới và đặt niềm tin vào khoa học.

Nhưng bất cứ cái gì cũng có hai mặt của nó, khi công nghiệp và khoa học phát triển , giúp mở ra những phương thức mới để chuyển đổi năng lượng và sản xuất hàng hóa, giải phóng phần lớn nhân loại khỏi sự phụ thuộc vào hệ sinh thái thì cũng là lúc họ nhận ra môi trường sống xung quanh đang bị phá hủy và các loài dần tuyệt chủng.

Hành tinh từng tràn đầy xanh tươi và hoa lá của chúng ta trở thành một trung tâm mua sắm được làm bằng bê tông và nhựa.

Hiện tượng nóng lên toàn cầu, nước biển dâng cao, ô nhiễm khiên cho Trái Đất không còn dễ sống với loài người, và trong tương lai có thể sẽ chứng kiến một cuộc rượt đuổi sức mạnh của con người và những thiên tai do chính mình gây ra.

Và như phần cuối sách, Harari cũng tự đặt ra những câu hỏi, liệu đi đôi với việc phát triển của khoa học và công nghiệp thì con người có hạnh phúc hơn không? Liệu một Armstrong đã từng đặt dấu chân lên mặt trăng có hạnh phúc hơn một người săn bắt hái lượm vô danh từ 30.000 năm trước với dấu tay vẫn còn in trên bức tường trong hang Chauvet.

Bản chất của hạnh phúc là không thể cảm nhận được từ bên ngoài mà là từ sâu bên trong, là sự khỏe mạnh về thể chất và tinh thần một cách chủ quan.

Để hạnh phúc thì đương nhiên phải gạt bỏ hết sự đau khổ. Tất Đạt Đa (tức Phật) cũng đã chỉ ra rằng mọi sự đau khổ cũng bắt nguồn từ sự tham ái, nếu tâm trí của một người thoát khỏi tất cả tham ái, thì không thần linh nào có thể làm cho anh ta đau khổ.

Không phải là một cuốn sách về lịch sử với những sự kiện khô khan, mà còn là những thông điệp mà Harari muốn gửi đến chúng ta – những homo sapiens thời hiện đại.

Trên đây chỉ là vài điểm mà mình thực sự ấn tượng trong cuốn sách này và còn rất nhiều thứ hay ho khác trong cuốn sách dày hơn 500 trang này. Một cuốn sách quá kinh điển về lịch sử.

Dành cho những bạn thích tìm hiểu về lịch sử cũng như mấy thứ hay ho ở thời ăn lông ở lổ thì có thể tham khảo thêm cuốn “Thế Giới Một Thoáng Này” của David Christian.

– Đình Thọ

“Mặc dù những điều đáng kinh ngạc mà con người có khả năng thực hiện, chúng tôi vẫn không chắc chắn về mục tiêu của mình và dường như chúng tôi vẫn bất mãn như mọi khi. Chúng tôi đã tiến từ ca nô đến thuyền buồm đến tàu hơi nước đến tàu con thoi không gian – nhưng không ai biết chúng tôi sẽ đi đâu. Chúng ta mạnh hơn bao giờ hết, nhưng có rất ít ý tưởng phải làm gì với tất cả sức mạnh đó. Tệ hơn nữa, con người dường như trở nên vô trách nhiệm hơn bao giờ hết. Các vị thần tự tạo chỉ với các định luật vật lý để giữ cho chúng tôi thành công ty, chúng tôi có trách nhiệm với không ai. Do đó, chúng tôi đang tàn phá các động vật đồng loại của chúng tôi và trên hệ sinh thái xung quanh, tìm kiếm ít hơn sự thoải mái và vui chơi của chúng tôi, nhưng không bao giờ tìm thấy sự hài lòng.”

Đây là cuốn sách quan trọng nhất mà mình đã đọc nó trong một thời gian dài. Nên mình chỉ chọn một chủ đề mà mình yêu thích để chia sẻ cảm nhận của mình về nó bởi vì có rất nhiều vấn đề được khẳng định trong cuốn sách này khiến cho tâm trí ta mở rộng và tạo ra những kết nối mới trong vô số vấn đề. Bây giờ, với mình, mình muốn chắc chắn với thời gian còn lại để dành nó theo đuổi thứ gì đó có ý nghĩa và thỏa mãn hơn nhiều so với việc theo đuổi ngày càng nhiều tiền.

Mưu cầu hạnh phúc là một trong nhiều chủ đề lớn mà Yuval Noah Harari trình bày trong cuốn sách đáng chú ý này về lịch sử của Homo Sapiens. Ông đưa chúng ta từ đầu lịch sử đã biết đến hiện tại và đưa ra những diễn giải và đánh giá về hành vi của chúng ta trên đường đi.

Có phải tất cả những tiến bộ công nghệ làm cho chúng ta hạnh phúc hơn 1000 hay 2000 năm trước không? Chắc chắn là ở một mức độ nào đó, nhưng cũng rất không hài lòng ở các khía cạnh khác. Ngay cả khi chúng ta thư giãn, chúng ta cũng không thực sự thư giãn. Chúng ta cần phải thành công hơn, nhanh hơn và hiệu quả hơn, nhiều tiền hơn, mua sắm nhiều hơn, nhưng không nhất thiết phải đúng với bất cứ ai, và những người kiếm được số tiền khổng lồ ở trên đỉnh, liệu họ có hạnh phúc hơn bất kỳ ai.

Các quốc gia chỉ chú trọng tới các chỉ số tăng trưởng kinh tế, ngày càng nhiều các khu công nghiệp, các khu đô thị, các TTTM, các khu nghĩ dưỡng được mọc lên. Chúng ta cần sản xuất nhiều chiếc xe hơi hơn, nhiều cầu đường hơn…Cùng lúc chúng ta phá huỷ các hệ sinh thái, môi trường sống của động vật hoang dã…Ô nhiễm môi trường, khói bụi thành phố, thiên tai dịch bệnh làm nhiều người chết hơn.

Cuốn sách đã đưa ra những điều cơ bản của khung hạnh phúc mà mình cũng đã đọc ở những cuốn sách khác và tin vào, mọi người hạnh phúc khi họ có 3 điều:

1. Bạn bè và gia đình yêu bạn
2. Bạn là một phần của cộng đồng, với những công dân sống tích cực
3. Bạn có một mục đích cho cuộc sống của mình và cảm thấy như bạn đang làm điều gì đó có ý nghĩa.

Cuốn sách đã khiến mình liên tưởng tới Phật giáo: “Theo Phật giáo, gốc rễ của đau khổ không phải là cảm giác đau đớn hay buồn bã hay thậm chí là vô nghĩa. Thay vào đó, gốc rễ của đau khổ là sự theo đuổi vô tận và vô nghĩa của những cảm giác phù du, khiến chúng ta không ngừng nghỉ, do căng thẳng, bồn chồn và không hài lòng. Do sự theo đuổi này, tâm trí không bao giờ được thỏa mãn. Ngay cả khi trải nghiệm niềm vui, nó không bằng lòng, bởi vì nó sợ cảm giác này có thể sớm biến mất, và khao khát rằng cảm giác này nên ở lại và tăng cường. Giải thoát khỏi đau khổ không phải khi họ trải nghiệm điều này hay niềm vui thoáng qua đó, mà là khi họ hiểu được bản chất vô thường của tất cả cảm xúc của họ, và ngừng thèm muốn chúng. Đây là mục đích của các thực hành thiền định của Phật giáo. “

Chúng ta là những vị thần trên hành tinh này, và chúng ta cần thay đổi quan điểm về cách chúng ta nhìn nhận bản thân trong bối cảnh của hành tinh và tương lai.

“Có điều gì nguy hiểm hơn những vị thần bất mãn và vô trách nhiệm, những người không biết họ muốn gì?”

– Nguyet Nguyen

Đây là cuốn sách mà Bill Gate, Mark Zuckerberg, Barack Obama khuyên chúng ta nên đọc.. sau 2 tuần mình cũng đã đọc xong 522 trang của cuốn sách nổi tiếng này..cảm nhận chung của mình là cuốn sách hay, logic cao, tuy nhiều thuật ngữ chuyên nghành và đòi hỏi người đọc cần có một chút kiến thức chung về chính trị, xã hội, kinh tế, tâm lý.. nhưng cũng không vì thế mà cuốn sách trở nên khô khan khó đọc, mà ngược lại người đọc lại thấy thú vị và khó rời mắt khỏi trang sách bởi sự hóm hỉnh, hài hước và cách dẫn dẵn ngôn từ thông minh của tác giả.

Thứ hai về nội dung: cuốn sách giống 1 hành trình thú vị khi xem 1 bức tranh đầy màu sắc sống động khi mô tả lại toàn bộ lịch sử của xã hội, chính trị, lối sống cùng sự hình thành của những cuộc cách mạng lớn như Cách mạng Nhận thức, Cách mạng Nông nghiệp, Cách mạng Công nghiệp dẫn đến sự ra đời của Chủ nghĩa Tư bản, thị trường tự do, và lý do cho hàng loạt sự khai phá các vùng đất mới, lý giải sự ra đời của Chủ nghĩa Đế quốc và nguyên nhân 2 cuộc chiến tranh thế giới,… và bình luận tính hai mặt đối lập của sự phát triển như vũ bão của khoa học công nghệ trên các lĩnh vực gen di truyền, công nghệ thông minh nhân tạo…. Kết thúc cuốn sách là câu hỏi rất lớn và sâu sắc của tác giả Tiến sĩ Noah Harari rằng “…chúng ta ( loài người) thực sự muốn gì? Có cách nào để con người đạt được hạnh phúc trọn vẹn?” .

Trong suốt lịch sử 70.000 năm tiến hoá của loài người, quả thật vô cùng nhanh chóng khi chúng ta chỉ mất vài thiên niên kỷ để nhận thức và làm chủ thậm chí sáng tạo ra những định luật vật lý, hoá học, sinh học giúp thay đổi bản chất về ý thức, môi trường xã hội, chính trị …đương nhiên chúng ta đã đạt được những thành quả lớn lao ví như trong y tế đã đẩy lùi các căn bệnh, nâng cao tỷ lệ sinh cho trẻ em và có căn cứ để hi vọng vào 1 thế giới con người sẽ trở nên bất tử ?! Nhưng rõ ràng, chúng ta đồng thời cũng đối diện với môi trường sống đang huỷ hoại, tài nguyên thiên nhiên giảm sút, dân số toàn cầu tăng trưởng chóng mặt.. và đặt ra câu hỏi phổ quát rằng ” rốt cục những điều chúng ta đã đang và cố gắng đạt được trong khoa học và công nghệ cuối cùng nhằm mục đích gì?? Trong khi môi trường sinh thái của muôn loài trên Trái Đất đang suy thoái mà nguyên nhân chính là sự vô trách nhiệm và bất mãn của loài người gây nên”, mình tin rằng khi gập lại cuốn sách này các bạn sẽ có chung cảm xúc và hiểu lý do tại sao lại đặt ra câu hỏi mang cấp độ nhân loại đó của tác giả Tiến sĩ Yuval Noah Harari !!

– Nam Khánh 27.3.2019

SAPIEN LƯỢC SỬ LOÀI NGƯỜI – Bộ sách đầy ấn tượng của Yual Noal Harari

Bộ sách thật sự rất ấn tượng, ấn tượng đến độ ngay khi vừa đọc xong cuốn “Sapien Lược Sử Loài Người” việc đầu tiên là đặt mua ngay tất cả sách của tác giả YUVAL NOAL HARARI

Tất nhiên bộ sách còn nhiều điều tranh luận, nhiều điều Harari đưa ra nhưng chưa thật sự giải thích được hay thuyết phục hoàn toàn người đọc tỉ như: Ông cho rằng không có Đấng Sáng Tạo, loài người hơn các loài khác vì chúng ta có trí tưởng tượng (có khả năng kể những câu chuyện không có thật, sáng tạo hoàn toàn) và có khả năng tập hợp ở số lượng đông đảo một cách tinh tế và để giải thích cho việc loài người có năng lực đó ông cho rằng “bằng một cách nào đó” mà chúng ta đã có những đột biến gen. Một nhà “tôn giáo” hoàn toàn có thể nói “cách nào đó” chính là do Đấng Sáng Tạo.

Bỏ qua những điều tranh luận, nếu đọc bằng một góc nhìn không định kiến, bộ sách thật sự rất ấn tượng. Có lẽ đây là bộ sách hay nhất trong năm nay mình có thể đọc. Điều ấn tượng nhất từ những cuốn sách của Harari không chỉ ở cách ông kể câu chuyện dài về lịch sử loài người bằng một cách vô cùng thú vị, mà sự thú vị còn đọng lại ở cách ông đặt vấn đề, cách ông gợi cho người đọc tự vấn, tự nghiền ngẫm.

– Loài người chúng ta từ vị trí như 1 loài trong hàng triệu loài đã leo lên vị trí đứng đầu địa cầu, ngày nay đôi lúc chúng ta gần như tiến gần tới vị thế 1 đấng sáng tạo, “chúng ta đẩy lùi được các loại bệnh tật, chiến tranh, nạn đói, chúng ta vẻ ra AND, thậm chí tái tạo, vẻ mới AND. Chúng ta lai tạo, nhân giống các loài động thực vật, có lẽ cả con người nữa. Nhưng chúng ta có xứng đáng với vị thế đứng đầu này. Chúng ta đã, đang và sẽ còn tận diệt hàng triệu loài với mức độ khủng khiếp. Chúng ta đang biến đổi môi trường sống một cách nhanh chưa từng có. Và chúng ta sẽ còn đi về đâu..

– Một khái niệm thật hay học từ cuốn sách là “Tương lai của quá khứ”. Tương lai mà ta nghĩ có thể chỉ là tương lai của 1 quá khứ. Điều này có nghĩa là những gì ta lập luận, suy đoán về tương lai không hẳn là vô căn cứ tuy nhiên nếu có một cách nghĩ khác hơn, một phát minh, một hành động, một tư tưởng khác hơn hoàn toàn có thể thay đổi cái tương lai mà ta đang nghĩ. Trước nay tôi luôn có 1 cái nhìn tương đối u ám về thế giới tương lai : môi trường bị biến đổi trầm trọng, thế giới sẽ tận diện trong sớm mai, loài người tàn ác và ngu xuẩn sẽ tự diệt nhau … Tuy nhiên với một góc nhìn sáng sủa hơn, các bước tiến mạnh mẽ của công nghệ, tri thức, ta hoàn toàn có thể tin tưởng vào một tương lai tương sáng phía trước..

– Người phương Tây bước qua giai đoạn trung cổ, vượt lên mạnh mẽ so với người Á Đông, người Ấn Độ, người Hồi giáo để đưa nhân loại tới một thế giới Toàn Cầu không phải bắt đầu bằng sự vượt trội về công nghệ hay tiền bạc, chế độ.. (thậm chí trước thế kỷ 15, phương Tây hoàn toàn thua kém Á Đông, Ấn Độ hay thế giới Hồi giáo về công nghệ, kỹ thuật, tiền bạc..) mà họ hơn hẳn thế giới còn lại từ khi họ bắt đầu nhận thức ra: CHÚNG TA RẤT NGU XUẨN. Chúng ta chưa biết gì nhiều về thế giới này, chúng ta cần tìm hiểu, nghiên cứu, cần khai phá và từ đó khám phá ra chúng ta không làm được điều gì đó đơn giản vì chúng ta chưa biết cách làm, chúng ta thiếu kỹ thuật, thiếu cơ chế để làm việc đó.. họ bắt đầu lao vào tìm kiếm, khám phá trong mọi lĩnh vực với một quy mô ngày càng lớn.

Để ví dụ cho việc này, Harari đưa ra 2 hình ảnh về các cuộc tìm kiếm khám phá của 2 thế giới. Một bên là đoàn thuyền gồm vài con tàu của Colombus và 1 bên là đoàn chiến hạm gồm 7 hạm đội, mỗi hạm đội có tới 300 con tàu và hơn 10,000 người của đô đốc Trịnh Hòa. Xét về thời gian, 2 đoàn thám hiểm này không cách quá xa nhau. (Nếu so sánh thì đoàn tàu của Colombus chỉ như vài con muỗi vo ve bên cạnh bầy rồng của Trịnh Hòa). Trịnh Hòa đi rất xa không thua kém gì Colombus. Ông đi tới tận Ai Cập, rìa châu Phi, tận Châu Úc.

Nhưng kết quả của 2 đoàn thám hiểm khác rất xa nhau. Trịnh Hòa kết thúc hành trình mà chẳng thu được gì nhiều, nhà Minh sau đó bỏ đi đoàn thám hiểm và không có gì thay đổi. Phương Tây của Colombus khác hẳn, họ vẻ lại bản đồ thế giới, định hình lại các tuyến hàng hải. Họ nhanh chóng cử thêm các đoàn khám phá với (giáo sĩ, nhà khoa học, quân đội, thương mại..) và họ nhanh chóng chiếm lấy các vùng đất châu Mỹ, Châu Phi trù phú.. Và chỉ 100 năm ngắn ngủi sau đó họ tích lũy đủ sự giàu có, kỹ thuật để chinh phục nốt toàn bộ thế giới Á Đông, Hồi giáo và Ấn Độ..

– Chúng ta là ai? Là con cháu của dân tộc Việt? chúng ta liệu có chắc rằng chúng ta giống với tổ tiên người Việt trước đây. Hay, chúng ta giống với người phương Tây hơn. Chúng ta đang ăn, mặc, suy nghĩ, sống giống với người phương Tây (hay giống với người của thế kỷ toàn cầu hóa) hơn là tổ tiên chúng ta, có đúng không? Yếu tố về dân tộc, văn hóa, có như chúng ta vẫn suy nghĩ? các dân tộc, đế chế trong suốt chiều dài lịch sử bị chiếm đóng, bị hủy diệt và sáp nhập vào nhau một cách không ngừng, ban đầu luôn có sự chống đối nhưng dần lâu tất cả chìm vào quên lãng, lớp con cháu kế thừa tự hào với một danh xưng mới, dân tộc mới cho đến khi một đế chế khác lại đến. chúng ta đang sống dưới đế chế toàn cầu hóa, dân chủ, nhân đạo (những khái niệm mà trong thời đại này chúng ta nghĩ là đúng đắn, tốt đẹp,… cũng hệt như người trung cổ cho rằng nhà thờ luôn đúng đắn, cả việc chém Galile vẫn là đúng đắn, cũng hệt như người Ai Cập cổ đại tin vào các Pharaon vậy)

– Thật nhiều điều đáng để ta suy ngẫm nữa, nghĩ về quá khứ, về hiện tại và cả tương lai, có lẽ ta sẽ vẫn đọc đi đọc lại bộ sách này lâu nữa.

‎- Võ Văn Cường