Lần cập nhật gần nhất July 10th, 2020 - 02:04 pm

Tư duy nhanh và chậm của Daniel Kahneman, cuốn sách tóm lược hàng thập niên nghiên cứu giúp ông đoạt giải Nobel, giải thích những đóng góp của ông trong tư duy hiện đại của ta về tâm lý và kinh tế học hành vi. Trong nhiều năm, Kahneman và những đồng nghiệp của mình đã có những đóng góp lớn lao cho lối hiểu biết mới về tâm trí con người. Giờ đây, ta đã hiểu sâu sắc hơn về cách con người ra quyết định, tại sao một số lỗi đánh giá lại rất phổ biến và làm sao để cải thiện bản thân tốt hơn.
- Review Tư duy nhanh và chậm (4)
- Tóm tắt Tư duy nhanh và chậm
Review Tư duy nhanh và chậm (4)
“Nếu trong năm nay bạn chi được đọc một cuốn sách, tôi khuyên bạn nên chọn cuốn này.” — JANICE GROSS STEIN, The Globe and Mail.
Tác giả Daniel Kahneman là người giành giải thưởng Nobel về kinh tế và cuốn sách tuyệt vời này kết hợp nhiều giờ nghiên cứu miệt mài mà ông đã thực hiện trong nhiều thập kỷ qua.
Trong cuốn sách này Kahneman đề cập đến cách bộ não của chúng ta suy nghĩ, cũng như chạm vào các khía cạnh khác của tâm lý học. Về bản chất, Kahneman tin rằng có hai loại suy nghĩ, đặc trưng bởi hệ thống 1 (suy nghĩ nhanh) và hệ thống 2 (suy nghĩ chậm):
Hệ thống 1: xảy ra nhanh chóng và dễ dàng, chẳng hạn như các giả định, lần hiển thị đầu tiên hoặc các quyết định nhanh chóng.
Hệ thống 2: phần chậm hơn, cảm thấy nỗ lực hơn và sử dụng logic và lý luận để giải quyết các câu hỏi và tình huống khó hơn.
Chúng ta thường đưa ra quyết định nhanh chóng với Hệ thống 1, đơn giản là vì Hệ thống 2 thường lười biếng.
Làm sao để suy nghĩ mọi thứ một cách hợp lý, và đầu óc lý trí của chúng ta không phải lúc nào cũng phụ thuộc vào công việc. Thì cuốn sách này là một lời giải thích dài, toàn diện về lý do tại sao chúng ta đưa ra quyết định theo cách chúng ta làm. Cả hai hệ thống đều cần thiết, nhưng cả hai đều là đối tượng ngụy biện. Kahneman giải thích nhiều trong số những ngụy biện này. Hầu hết mọi người không thực sự hiểu xác suất, vì vậy chúng ta không giỏi trong việc đánh giá mức độ rủi ro tương đối. Quyết định của chúng ta được tô màu mạnh mẽ bằng cách chúng ta đóng khung các câu hỏi trong tâm trí của chúng ta. Chúng ta cần hiểu những vấn đề đóng khung này, để tránh những quyết định tồi tệ. Các yếu tố của quan hệ nhân quả và xác suất Bayes được mô tả chi tiết.
Phần lớn các thí nghiệm trong quyên sách này đều khá hữu ích. Ví dụ:
❗️Hiệu ứng hào quang. (Mai Phương Thuý đại diện ủng hộ 20 tỷ đồng cho công tác phòng chống dịch Covid-19 của chính phủ. Bạn tin rằng cô ta là người hào phóng, bạn có thể thích cô ta hơn trước.)
❗Câu khẳng định “tỷ lệ sống sót một tháng sau phẫu thuật là 90%” nghe dễ chịu hơn câu khẳng định “tỷ lệ tử vong sau một tháng phẫu thuật là 10%”, mặc dù hai câu có ý nghĩa tương đương. Hay 90% chất béo không có âm thanh tốt hơn 10% chất béo, có rất nhiều điều cần học ở đây về cách mô tả hoặc nêu vấn đề để đẩy mọi người tới những phản hồi nhất định bằng cách đóng khung hoặc neo thông tin bạn cung cấp.
❗Một quan sát gần đây hơn từ Israel, về các phán quyết tạm tha, đưa ra một ánh sáng đáng lo ngại hơn đối với các khoa lý luận của các cá nhân trong các vị trí của chính quyền. Cơ hội tạm tha của tù nhân đạt khoảng 65% sau khi các thẩm phán đã ăn một bữa ăn, nhưng đã giảm dần về số 0 vào thời điểm bữa ăn tiếp theo đến hạn. Lời giải thích không phải là sự đói khiến các thẩm phán phải trả thù, mà lý luận đó đòi hỏi năng lượng. Nhìn chung, chỉ có khoảng 35% yêu cầu được cấp, do đó từ chối là việc mà các thẩm phán mặc định khi pin của họ hết.
❗️Bạn có nguy cơ bị nhiễm một dịch bệnh mà một khi mắc phải sẽ dẫn tới tử vong nhanh chóng và không đau đớn trong vòng một tuần. Xác suất nhiễm bệnh là 1/1.000. Có một liều vắc-xin nhưng chỉ có tác dụng khi bạn chưa mắc bệnh. Bạn sẽ sẵn lòng chi trả cho liều vắc-xin đó nhiều nhất là bao nhiêu? Hầu hết mọi người đều sẵn lòng chi trả một lượng tiền đáng kể nhưng có giới hạn. Đối mặt với cái chết thật chẳng lấy gì làm dễ chịu, nhưng rủi ro là rất nhỏ và có vẻ như vô lý khi dốc cả tài sản để tránh nguy cơ ấy.
Hiểu cách các quá trình ra quyết định của chúng ta hoạt động và làm thế nào mà kinh tế học hành vi khác với những gì kinh tế học cổ điển gợi ý. Cuốn sách có thể giúp ta có ý thức hơn trong việc ra quyết định và hiểu rõ hơn về việc ra quyết định của đồng nghiệp hoặc các bên liên quan.
Với những ai quan tâm đến đầu tư hoặc hành vi con Kahneman là một tác phẩm đáng đọc. Trong cuốn sách này, ông chỉ ra rằng trong khi chúng ta luôn cho rằng những quyết định mà mình đưa ra là hợp lý, thì thực ra chúng ta lại đang mắc phải những thành kiến. Ít nhất cuốn sách cũng đem đến cho người đọc cơ hội tốt hơn để tránh những sai lầm hay giảm thiểu chúng.” — LARRY SWEDROE, CBS News.
Lỗi lạc… Từ này không thể nói hết được tầm quan trọng của những đóng góp của Daniel Kahneman trong việc hiểu cách thức chúng ta tư duy và lựa chọn. Ông đứng giữa những người khổng lồ giống như một tay thợ dệt với những sợi chi của Charles Darwin, Adam Smith và Sigmund Freud. Như mọi nhà tâm lý học quan trọng bậc trong lịch sử nhân loại, Kahneman đã định hình lại tâm lý học nhận thức, phân tích tính hợp lý và lý trí, hiểu biết về nguy cơ, nghiên cứu về hạnh phúc và an sinh… Một tác phẩm kiệt xuất, gây ấn tượng mạnh mẽ trong chính tham vọng của nó, truyền tải rất nhiều kiến thức, sự khôn ngoan với tâm thái hết sức khiêm tốn và nhân văn sâu sắc. Nếu trong năm nay bạn chi được đọc một cuốn sách, tôi khuyên bạn nên chọn cuốn này.” — JANICE GROSS STEIN, The Globe and Mail.
Không ngẫu nhiên một thứ gì đó được tôn vinh và coi trọng, tất nhiên cuốn sách này cũng vậy. Cuốn sách Tư duy nhanh và chậm của tác giả Daniel Kahneman đã giành được một số giải danh giá như Sách khoa học hay nhất của Học viện Khoa học Quốc gia 2012; Sách hay nhất năm 2011 do Thời báo New York bình chọn; là cuốn sách được quan tâm nhất năm 2011 của tạp chí Los Angeles.
Tác giả Daniel Kahaneman là giáo sư tâm lý học thuộc Đại học Princeton. Ông được coi là nhà tâm lí học vĩ đại nhất trên thế giới còn sống, đã từng được trao giải Nobel kinh tế năm 2002. Là người gốc Do Thái, ông đem tư duy, những kiến thứ uyên bác về hành vi con người trong hành trình khám phá và nghiên cứu hơn 30 năm của ông với đồng nghiệp; cùng sự dí dỏm, hài hước của mình vào cuốn sách để bạn hiểu cái hay của cuốn sách không chỉ là hàm lượng tri thức học thuật mà còn mang tính giải trí và sự hết sức khiêm tốn của tác giả.
Còn về cuốn sách, được nhiều người nổi tiếng nhận xét như sau:
“Với những ai quan tâm đến đầu tư hoặc hành vi con người, cuốn sách của Kahneman là một tác phẩm đáng đọc. Trong cuốn sách này, ông chỉ ra rằng trong khi chúng ta luôn cho rằng quyết định mà mình đưa ra là hợp lý, thì thực ra chúng ta lại đang mắc phải những thành kiến. Ít nhất cuốn sách cũng đem đến cho người đọc cơ hội tốt hơn để tránh những sai lầm hay giảm thiểu chúng” – Larry Swedroe, CBS News.
“Lỗi lac… Từ này không thể nói hết được tầm quan trọng của những đóng góp của Dainel Kahneman trong việc hiểu cách thwucs chúng ta tư duy và lựa chọn. Ông đứng giữa những người khổng lồ giống như một tay thợ dệt với những sợi chỉ của Charles Darwin, Adam Smith và Sigmund Freud. Như mọi nhà tâm lý học quan trọng bậc nhất trong lịch sử nhân loại, Kahneman đã định hình lại tâm lý học nhận thức, phân tích tính hợp lý và lý trí, hiểu biết về nguy cơ, nghiên cứu về hạnh phúc và an sinh…Một tác phẩm kiệt xuất gây ấn tượng mạnh mẽ trong chính tham vọng của nó, truyền tải rất nhiều kiến thức, sự khôn ngoan với tâm thái hết sức khiêm tốn và nhân văn sâu sắc. Nếu trong năm nay bạn chỉ được đọc một cuốn sách, tôi khuyên bạn nên chọn cuốn sách này.” – Janice Gross Stein, The Globe and Mail.
Trong Tư duy nhanh và chậm, Kahneman mô tả hai cách thức mà não chúng ta vận hành. Ông gọi đó là Hệ thống 1 và Hệ thống 2. Nếu như Hệ thống 1, còn gọi là cơ chế nghĩ nhanh, tự động, thường xuyên được sử dụng, cảm tính, rập khuôn và tiềm thức; thì Hệ thống 2 với cơ chế nghĩ chậm, đòi hỏi nỗ lực, ít được sử dụng, dùng logic, có tính toán và ý thức. Trong một loạt thí nghiệm tâm lý, Daniel Kahneman và Amos Tversky (đồng nghiệp của ông) chúng minh rằng con người chúng ta thường đi đến quyết định theo cơ chế nghĩ nhanh hơn là nghĩ chậm. Phần lớn nội dung của cuốn sách là chỉ ra những sai lầm trong Hệ thống 1. Chẳng hạn, chúng ta vẫn tưởng con người vốn đầy lý trí, quyết định có suy tính cẩn thận, nhưng Kahneman và Tversky đã chứng minh trong cuộc sống hàng ngày và cả đời sống kinh tế, chúng ta thường quyết định một cách thiếu nhất quán, cảm tính và đầy chủ quan. Kahneman chứng minh rằng chúng ta tệ hơn những gì chúng ta tưởng: đó là chúng ta không biết những gì chúng ta không biết.
Cơ chế hoạt động của 2 hệ thống trong một con người, khi được nhìn nhận trên quy mô lớn hơn, có ý nghĩa rất lớn đối với hoạt động kinh tế xã hội. Hai hệ thống này chính là con người Kinh tế hư cấu sống trên mảnh đất lý thuyết và con người Hành động trong thế giới thực tại. – PGS.TS Trương Gia Bình, Chủ tịch Tập đoàn FPT.
Đây là cuốn sách nghiên cứu về tâm lý học nói chung, tư duy nói riêng và cũng là một cuốn sách tìm hiểu những vấn đề tâm lý dựa trên góc nhìn của thống kê . Bạn có thể tìm thêm cuốn “Tâm lý học hài hước” và “Phi lý trí” để có thể hiểu hơn về nghiên cứu tâm lý học con người.
Tư duy nhanh và chậm, cuốn sách sẽ thiên về nghiên cứu Hệ thống 1 và hệ thống 2. Hệ thống 1 được định nghĩa là tư duy tự động, mau lẹ, không cần cố gắng suy nghĩ và ít kiểm soát, cái này có thể xem là “bản năng”. Còn hệ thống 2 được định nghĩa là sự lựa chọn chủ quan, có đòi hỏi sự luyện tập , chậm rãi, tư duy cẩn thận. Vậy hệ thống 1-2 hoạt động thế nào, mời bạn đến ví dụ sau
VD: 2 x 2 = ? 35x 59= ? Ở đây, hệ thống 1 là bản năng, tất nhiên 2×2 = 4 và chúng ta chỉ cần trả lời trong vòng 1s; nhưng với phép tính 35×59 thì đòi hỏi sự nỗ lực của hệ thống 2. Lúc này bạn phải nhẩm tính và huy động nơ ron thần kinh, giấy bút để tính và kéo dài trung bình lâu hơn, có thể từ 20~30s chứ không có tính năng tự động như 2×2 = 4 được.
Tuy nhiên bạn rất dễ bị mắc bẫy khi hệ thống 1 kiểm soát. Mời bạn qua một ví dụ mà mình minh họa đời thường
VD: Bạn mua một gói mì tôm và một quả trứng có giá 11.000 VND; giá của gói mì tôm cao hơn giá quả trứng 10.000 VND ;vậy giá của quả trứng là bao nhiêu ?
Đến đây thì mình dám cá luôn, có nhiều bạn cho rằng giá của quả trứng là 1.000 VND, có gì mà phải đố chứ. Vậy thì bạn nhìn lại, 1.000 VND cho quả trứng và 11.000 VND cho gói mì tôm ( vì câu hỏi là giá của gói mì tôm cao hơn giá quả trứng 10.000 VND ) và tổng lúc này là 12.000 chứ không phải là 11.000. Bạn đã bị hệ thống 1 đánh lừa, lẽ ra đáp án chính xác phải là quả trứng giá 500 VND và giá gói mì tôm là 10.500 VND do hệ thống 2 cẩn thận tính toán. Một kết luận chỉ ra là người hay dùng hệ thống 1 là người bốc đồng, nói năng không suy nghĩ còn hệ thống 2 thì đa phần là những người cẩn thận.
Hai ví dụ khác: tự trả lời nha 😀
- VD1: Trong 5 phút thì 5 chiếc máy sản xuất 5 đồ vật. Vậy thì mất bao lâu để 100 máy sản xuất ra 100 đồ vật ?
- VD2: Có một cái hồ trồng hoa súng. Mỗi ngày diện tích hoa phủ kín mặt hồ tăng lên gấp đôi. Nếu cần 48 ngày để phủ kín mặt hồ thì để phủ được một nửa mặt hồ , cần bao nhiêu ngày ?
Nếu bạn trả lời nhanh là 100 phút và 24 ngày thì bạn đã bị mắc bẫy hệ thống 1 rồi đó.
Cuốn sách cũng chỉ ra rất nhiều về tâm lý học trong cuộc sống. Các ví dụ điển hình nghiên cứu về nhận thức lỏng, khoa học về sự sẵn có, hồi quy trung bình, hiệu ứng sở hữu hay chi phí chìm…..sẽ cho chúng ta thấy rằng có rất nhiều điều trong cuộc sống tưởng chừng rất vô lý nhưng hóa ra sau khi nghiệm và đọc xong thì mới biết vì sao lại xảy ra những điều như thế.
Mặc dù cuốn sách dày gần 600 trang này còn hơi nặng về những kiến thức hàn lâm, khi đọc đòi hỏi bạn phải đọc, nghiệm kỹ thì mới có thể hiểu ra ý tác giả muốn truyền đạt và các ví dụ điển hình trong cuộc sống. Nhưng chắt lọc từ trong đây ra, nếu kiên nhẫn thì bạn cũng sẽ đồng ý với mình có rất nhiều thứ đáng suy nghiệm.
Chẳng hạn khi nhắc đến chi phí chìm; bây giờ một ví dụ khá đơn giản thôi; bạn mua một quyển sách nào đó giá hơi cao đi ( kiểu bạn phải dành dụm để mua được ) nhưng khi mở sách ra và đọc vài chương đầu, bạn cảm thấy khá ngán ngẩm và thất vọng. Lúc này, lựa chọn của bạn là gì? Theo như kết quả, bạn có xu hướng đọc tiếp vì…tiếc tiền và giá tiền bạn mua không hề nhỏ. Hay người ta kết hôn với nhau chỉ vì……”bác sĩ bảo cưới” chứ thực chất lúc đó hai bạn chưa sẵn sàng chuyện yêu thương hay mối liên kết của hai người lúc đó còn rất yếu. Kết hôn, chỉ vì có bầu mới cưới chứ không phải yêu thương thực sự mới cưới. Đây là ví dụ, bạn sẽ hiểu hơn khi đọc thêm trong cuốn sách.
Phần mình thích trong cuốn sách này đó là phần chương cuối trong cuốn sách khi nói về “Hai bản thể”. Một câu nói chứng minh “Bạn sẽ không cảm thấy quan trọng khi chừng nào bạn thấy điều đó quan trọng”. Người ta sẽ có xu hướng không coi trọng điều đó khi vẫn còn xảy ra trước mắt họ, chừng nào có ai đó nhắc thì bạn mới nhận ra. Câu hỏi “Lâu rồi bạn có gọi về cho mẹ hay không” sẽ khiến bạn thấy giật mình khi bạn cũng nhận ra đã từ rất lâu bạn chưa về nhà hay chưa gọi hỏi thăm họ.
Một điều nữa trong chương cuối đề cập sự nghiện cứu hạnh phúc. Bạn chỉ biết những gì bạn biết, viết tắt WYSIATI sẽ được chỉ rõ thêm khi bạn rơi vào sự ảo tưởng tập trung quá lớn về bất kỳ thứ gì đó xung quanh. Ví dụ định giá một căn nhà, một điện thoại mới mua hay đơn giản là chuyển tới nơi ở mới hoàn toàn xa lạ mà bạn chưa bao giờ nghĩ ra trước kia.
Phải nhắc lại đây là cuốn sách không hề dễ đọc, nó đòi hỏi bạn phải vận dụng hệ thống 2 để tìm tòi suy nghĩ và hiểu ra ý muốn của tác giả. Một cuốn sách dày 600 trang mà lại kiến thức nặng về hàn lâm thì quả thật chẳng dễ tẹo nào. Nhưng, khi đã đọc, bạn sẽ khám phá ra rất nhiều về những gì bạn đã biết hoặc chưa bao giờ được biết.
– Huy Đức
[Tư duy nhanh và chậm][8.5/10]
HAI HỆ THỐNG TƯ DUY NHANH – CHẬM
Tư duy nhanh và chậm là cuốn sách nổi tiếng tổng hợp tất cả nghiên cứu được tiến hành qua nhiều thập kỷ của nhà tâm lý học từng đạt giải Nobel Kinh tế Daniel Kahneman về cách tư duy và đưa ra quyết định. Bạn đánh giá mọi vật nhanh chóng bằng cảm quan, quyết định dựa theo cảm xúc hay tư duy một cách cẩn thận, chậm rãi nhưng logic hợp lý về một vấn đề? Tư duy nhanh và chậm sẽ đưa ra và lý giải hai hệ thống tư duy tác động đến con đường nhận thức của bạn. Kahneman gọi đó là: hệ thống 1 và hệ thống 2. Hệ thống 1, còn gọi là cơ chế nghĩ nhanh, tự động, thường xuyên được sử dụng, cảm tính, rập khuôn và tiềm thức. Hệ thống 2, còn gọi là cơ chế nghĩ chậm, đòi hỏi nỗ lực, ít được sử dụng, dùng logic có tính toán và ý thức, thường gắn với kinh nghiệm chủ quan và tập trung của chủ thế.
——————
NHỮNG SAI LẦM KHI SUY NGHĨ THEO HỆ THỐNG 1Trong một loạt thí nghiệm tâm lý mang tính tiên phong, Kahneman và Tversky chứng minh rằng, con người chúng ta thường đi đến quyết định theo cơ chế nghĩ nhanh hơn là nghĩ chậm. Phần lớn nội dung của cuốn sách chỉ ra những sai lầm của con người khi suy nghĩ theo hệ thống 1. Hệ thống tư duy nhanh liên tục diễn dịch chuyện gì đang xảy ra trong thế giới của chúng ta, và quá trình này sẽ sản sinh ra những phán đoán suy nghiệm khá hữu ích, nhưng đôi khi cũng dẫn đến những lỗi sai nghiêm trọng và hệ thống. Với các chuyên gia, những người đã luyện tập hàng nghìn giờ đồng hồ trong lĩnh vực của mình, tư duy nhanh của họ (gọi là tư duy trực giác của các chuyên gia) nhiều khi rất chính xác vì nó được dựa trên kinh nghiệm nhiều năm trời của họ. Một chuyên gia phòng cháy chữa cháy trong tích tắc cũng đã cứu được cả đội cứu hộ thoát chết trước khi toàn bộ sàn nhà họ đang đứng nứt sụp xuống và lửa bùng lên dữ dội hay một bác sĩ chỉ cần liếc mắt nhìn bệnh nhân là có thể chưa ra những chuẩn đoán phức tạp của một căn bệnh. Tuy nhiên, không phải chuyên gia nào có thể tư duy như vậy cũng vậy chứ chưa nói đến người thường. Đơn cử một giám đốc đầu tư tài chính lớn ở phố Wall cũng đã mắc sai lầm khi quyết định đầu tư vào cổ phiếu của hãng ô tô Ford, chỉ vì ông rất ấn tượng sau khi tham dự buổi trình diễn của hãng này. Một sai lầm khác của hệ thống tư duy nhanh Kahneman gọi là “sai lầm dự kiến”: Chúng ta thường đánh giá quá cao lợi ích mà đánh giá thấp chi phí; và hẳn nhiên là chịu rủi ro một cách ngu ngốc. Chính vì điều này năm 2002, nhiều ngườiMỹ thiết kế lại nhà bếp của họ với chi phí ước tính là 18,000USD, tuy nhiên số tiền phải trả thực tế lên tới 38,000USD.
——————
MỐI QUAN HỆ GIỮA TƯ DUY VÀ SỰ KIỂM SOÁTCuốn sách cũng chỉ ra mối quan hệ giữa tư duy và sự kiểm soát. Một trong những thí nghiệm nổi tiếng nhất của lịch sử ngành Tâm lý học là của Walter Mischel và các sinh viên của mình. Họ nghiên cứu dựa trên một tình huống điển hình đối với những đứa trẻ bốn tuổi. Chúng được lựa chọn, hoặc là nhận một phần thưởng nhỏ (một chiếc bánh Oreo), hoặc một phần thưởng lớn hơn (hai chiếc bánh) nếu chúng chịu khó đợi 15 phút. Khoảng một nửa số trẻ em tham gia thí nghiệm có khả năng đánh bại sự nôn nóng, chờ đủ 15 phút, chủ yếu là vì các em biết hướng sự chú ý của mình khỏi ham muốn có được phần thưởng. 10 đến 15 năm sau, khoảng cách giữa những đứa trẻ cưỡng lại được sự ham muốn và những đứa trẻ không có khả năng ấy là rất lớn. Những em cưỡng lại được sự ham muốn có khả năng kiểm soát nhận thức tốt hơn, đặc biệt là có khả năng định hướng sự chú ý của bản thân một cách hiệu quả. Những trẻ thể hiện khả năng kiềm chế tốt hơn khi mới chỉ bốn tuổi về cơ bản sẽ đạt được những thành tích cao hơn trong các bài kiểm tra trí tuệ.
——————
KẾTTrước đây khi chưa đọc cuốn sách này thì mình nghĩ bản thân luôn đưa ra quyết định logic và kỹ lưỡng nhưng sau khi đọc sách và chiêm nghiệm, xem xét bản thân thì nhận ra hầu hết các quyết định đều được đưa ra theo hệ thống 1. Cuốn sách Tư duy nhanh và chậm bàn sâu về sự sai lệch của trực giác, những giới hạn của đầu óc con người khi sử dụng phương pháp tư duy nhanh, giúp mỗi người nâng cao nhận thức của bản thân khi đưa ra các dự đoán, quyết định, tập trung chú ý đến các lỗi sai có thể xảy ra trong dòng chảy tư duy của chính mình. Cuốn sách mang lại rất nhiều kiến thức bổ ích và rất đáng đọc.