Của Chuột Và Người – John Steinbeck

Mỗi kiệt tác văn chương là một bản thể sống của sự cô đơn.

Hãy thử liệt kê tất cả các tác phẩm văn học lỗi lạc mà bạn biết, và đếm xem trong số đó, có bao nhiêu tác phẩm đề cập đến nỗi cô đơn?

Giới làm nghệ thuật, viết lách như chúng mình luôn kháo nhau: để bước chân vào vùng đất sáng tạo, làm ra những tác phẩm văn chương kinh điển, một người nghệ sĩ, một nhà văn, không cần bất kỳ thứ giấy viết đắt tiền hay ngòi bút nào mạ vàng chau chuốt, thứ họ cần chỉ là sự cô đơn. Cô đơn đủ nhiều, ắt tự hóa thành cánh cửa dẫn lối đến miền nghệ thuật thăng hoa. Cô đơn rồi sẽ ngấm vào da thịt, chảy trong huyết quản, thấm đẫm từng dòng chữ ta viết. Hãy để tác phẩm của ta là một bản thể sống của sự cô đơn.

“Của Chuột và Người”, tác phẩm đầu tiên gây tiếng vang của tiểu thuyết gia đã giành giải Giải Nobel Văn học năm 1962 – John Steinbeck, là một bản giao hưởng của nỗi cô đơn. Nỗi cô đơn của phong cảnh bãi lầy, của gian nhà tầng, của trang trại va vào cái mục rỗng tâm hồn của từng nhân vật trong cuốn truyện, để tái hiện trước mắt người đọc số phận chung của toàn bộ lớp người nghèo, dân lao động, dân di cư ở nước Mỹ trong cuộc Đại Khủng hoảng năm 1929 chỉ dưới 1 nốt nhạc: bi thảm.

Trong “Của Chuột và Người”, ai cũng cô đơn.

“Mấy đứa làm việc ở nông trại như mình là tụi cô đơn nhất trên đời”.

George cô đơn trong giấc mộng sở hữu một mảnh đất của riêng mình, nơi anh có thể gieo trồng, làm mọi thứ từ chính hai bàn tay. Với ông già Candy, đó là nỗi cô đơn vì sợ bị vứt bỏ khi hết giá trị, rào cản về tuổi tác và khuyết tật. Crooks cùng nước da màu khiến anh bị hắt hủi khỏi nhà chung, phải sống ở kế chuồng ngựa, không được tham gia chơi bài cùng mọi người. Vợ Curley – người phụ nữ duy nhất giữa một thế giới toàn nam giới, được ví như “bẫy tù” của lán trại, đã vứt bỏ ước mơ trở thành diễn viên, lấy một người cô chẳng hề yêu, không được bầu bạn, nói chuyện cùng ai.

“Sao tao hông được nói chuyện với mày chứ? Tao chẳng bao giờ được nói chuyện với ai. Tao thấy cô đơn lắm.”

Và cuối cùng là Lennie to lớn, khỏe mạnh, nhưng mang khiếm khuyết trí tuệ nên bị tách biệt khỏi chính xã hội mà mình đang sống.

Sử dụng lối diễn văn như một vở kịch với các hồi phân tách, cùng kết cấu đầu cuối tương ứng, bản giao hưởng của nỗi cô đơn “Của Chuột và Người” đem lại một cảm giác trọn vẹn đến khó tả, khiến ta cứ như bị cuốn mãi vào từng hàng chữ đang tuôn ra từ trang giấy – một điều mà chỉ những tác giả/ tiểu thuyết gia lĩnh hội được sự cô đơn với “sự hài hước đầy cảm thông và một cách nhìn xã hội thấu đáo” như John Steinbeck mới có thể đạt được.

– Ngô Minh Hằng

Cuộc đời đôi khi như những viên thuốc độc tẩm đường, tàn nhẫn với những kẻ ngốc dù họ mang trong mình trái tim lương thiện.

Hôm nay, nhân dịp tối 8/3 không đi chơi, ngồi cafe một mình rảnh rang, mình xin được review và giới thiệu đến mọi người tác phẩm Của Chuột Và Người, đạt giải Nobel văn chương năm 1962, của nhà văn Mỹ – John Steinbeck.

Những điều bé nhỏ đầu tiên thu hút mình…

Thật ra mình thường hay chọn mua thật nhiều sách một lần, sau đó sẽ chọn ngẫu nhiên tùy tâm trạng một cuốn bất kỳ trên kệ sách để đọc.

Nhưng lần này thì ngoại lệ, mình rong ruổi dạo quanh “nhà sách bí mật” – như mọi khi, và bị thu hút ngay bởi chỉ 1 cuốn sách xinh xắn, đơn giản, nhìn rất vintage, kèm tựa đề tráng kim đỏ nổi bật trên nền bìa giấy kraft với tên gọi gây tò mò “Của Chuột Và Người”.

Chú ý kỹ hơn thì thấy cuốn sách này được giải Nobel văn chương đúng năm Mẹ mình sinh ra đời. Làm mình cũng có chút thôi thút: Để xem Nobel văn chương nội dung ra sao? Để xem người ta ngày xưa viết ngôn từ và xây dựng ý tưởng như thế nào? Nobel văn chương sao mỏng vậy ta, chỉ có 145 trang thôi?

Vừa ngắn, vừa đẹp, đọc cỡ 2 tiếng là xong lại còn mang tiếng đọc tác phẩm Nobel văn chương nữa, ngại gì mà không thử đúng không nè?

Câu chuyện xoay quanh “ước mơ xa xôi” của các nhân vật tại vùng đất mang tên Soledad – nỗi cô đơn

Được đánh giá là tiểu thuyết xuất sắc nhất của John Steinbeck, Của Chuột Và Người thành công về cả mặt nội dung và nghệ thuật. Cách kể chuyện và xây dựng nhân vật của ông cực kỳ lôi cuốn, như một vở kịch ngắn với nhiều phân đoạn. Câu chuyện được dẫn dắt cực kỳ lôi cuốn và thu hút kì lạ, chỉ qua những câu thoại giữa các nhân vật.

Dù không sử dụng quá nhiều những đoạn văn đặc tả nhưng hình ảnh các nhân vật vẫn hiện lên rõ mồn một trong đầu mình rằng Lennie cao lớn và ngờ nghệch ra sao với “mặt mũi kỳ dị, mắt to nhợt nhạt, vai u thịt bắp, bước đi nặng nề, lê chân như con gấu”. Và George – người đi cùng “nhỏ thó, lanh lợi, mắt đăm chiêu và sắc sảo, mặt dày dạn” ra sao.

Dường như không có quá nhiều đoạn văn tả cảnh xuyên suốt tác phẩm, đọng lại trong đầu mình chỉ là 2 cảnh tượng: Một Soledad mở đầu với khung cảnh yên bình, đẹp đẽ như chính những giấc mơ và viễn cảnh tươi sáng của họ – George, Lennie (và về sau còn có lão già Candy, gã da đen gù lưng Crooks, và cô gái không tên). “Dòng sông Salinas đổ xuống theo sát sườn đồi, nước xanh thẳm và ấm nhờ phơi mình trên bãi cát vàng lấp lánh trước khi êm ả chảy vào một cái hồ nhỏ hẹp”.

Nhưng khi kết thúc tác phẩm lại là một Soledad trầm buồn, mờ mịt như con đường vươn đến những ước mơ không chạm đất của những con người bé nhỏ tội nghiệp, như để lại một nốt lặng trong lòng người đọc. “Trời về chiều, dòng nước Salinas ngủ lặng lờ, sâu thẳm và xanh. Ánh mặt trời đã rời khỏi thung lũng và leo lên sườn dãy núi Gabilan, đỉnh núi đỏ hồng ánh nắng. Nhưng, gần mặt nước chìm đọng, khoảng giữa những cây sung nổi vân, mọi vật chìm đắm trong bóng râm êm mát. […] Gió tắt cũng vội như khi nổi dậy và cánh rừng thưa lại trở nên tĩnh mịch.”

Lấy bối cảnh nước Mỹ thời Đại suy thoái, cuốn tiểu thuyết mỏng đã trở thành kinh điển này kể một câu chuyện chân thực và hấp dẫn, dù bi kịch, về hai kẻ bên lề cố gắng tìm lấy một chỗ cho mình trong một thế giới nghiệt ngã. Lang thang khắp nơi tìm việc, George và Lennie, người bạn to lớn ngờ nghệch của hắn, chẳng có gì ngoài nhau và một giấc mơ chung: rằng một ngày nào đó họ sẽ kiếm đủ tiền để mua một trang trại.

Nội dung chính của tác phẩm là nỗi cô đơn của con người, là ước mơ của những kẻ dưới đáy bậc thang xã hội. Ước mơ không phải làm thuê và có một chốn cho riêng mình của George và Lennie, ước mơ được sống yên ổn trong tuổi già cũng như được chết tươm tất của Candy, khao khát được đối xử công bằng như một con người của gã da đen gù lưng Crooks, và thậm chí những mơ mộng đáng thương của cô gái không ai biết tên. Hoàn cảnh kinh tế và thành kiến xã hội, cũng như lỗi lầm và khả năng giới hạn của từng người không cho phép họ thực hiện những mơ ước bình thường và đơn sơ của mình.

Và tất cả những con người này đều có một ước mơ chung, và dường như tầm thường nhất, nhưng không thể nào thực hiện: ước mơ được có người trò chuyện, được chia sẻ niềm vui và nỗi buồn. Họ biết họ muốn gì, và họ thường thất bại, nhưng họ luôn mong ước sẽ thổ lộ với kẻ khác để được chia sẻ.

Tựa đề “Của Chuột và Người” nghe có vẻ không liên quan?

Thật ra, sau khi đọc xong mình vẫn còn lấn cấn về cái tên tác phẩm, nên phải đi search thêm thông tin. Mời bạn đọc thêm bên dưới.

Steinbeck ban đầu đặt tên Something That Happened cho cuốn tiểu thuyết này, nhưng ông đổi lại là Of Mice and Men sau khi đọc bài thơ “To A Mouse” của nhà thơ xứ Scotland, Robert Burns (1759-1796). Câu thơ nói về nỗi hối tiếc của một nông dân khi lưỡi cày của ông ta phá vỡ ổ chuột.

Sau đây là một đoạn trích (được Việt hóa) trong bài thơ:

“Nhưng chuột nhỏ ơi, mày không đơn độc,

Khi cho thấy lo xa có thể hão huyền

Vì các toan tính kỹ nhất của chuột và người

Thường sai lệch,

Và chỉ để lại cho chúng ta nỗi đau buồn,

Thay vì niềm vui mong đợi!”

Tác giả đang mượn câu chuyện của Lennie và George để nói rằng trong cuộc đời này, có những lúc các dự định tốt nhất thường đổ bể, những giấc mơ đẹp nhất thường không thành, mọi hy vọng của họ đã bị kết liễu, để rồi từ đó hy vọng lao thẳng tới thất vọng và tất cả rơi vào một kết cục bi thảm không thể vãn hồi… Cũng như “những toan tính kỹ nhất của chuột và người, thường sai lệch, và chỉ để lại cho chúng ta nỗi đau buồn, thay vì niềm vui mong đợi!

Một chút suy nghĩ vẩn vơ của mình sau khi đọc xong tác phẩm

Đời và buồn. Đó là những gì mình cảm nhận khi vừa kết thúc những trang cuối cùng.

Dù có chút hy vọng về một kết thúc tốt đẹp, vì dường như chính bản thân mình cũng đã bị cuốn theo cái niềm tin mãnh liệt của anh chàng Lennie ngốc nghếch, vì bởi những niềm tin được lặp đi lặp lại, nhắc tới nhắc lui đến cả thuộc lòng trong suốt 2 tiếng đọc tác phẩm. Nhưng, cái kết rất “đời” như vậy lại khiến mình thỏa mãn hơn. Cho mình một sự thức tỉnh khỏi một cơn mộng mị, mà ngày trước đi học cô trưởng khoa mình hay nhắc đi nhắc lại “mơ gì cũng được, nhưng nhớ mơ phải chạm đất!”.

Cuối cùng thì mình đọc cuốn sách có 2 tiếng đồng hồ, mà buồn đến tận 2 ngày.

Liệu mỗi chúng ta có nên sống như một kẻ ngốc nghếch, mãi mãi quyết tâm theo đuổi giấc mơ của mình đến hết cuộc đời này. Hay tạm sống với những cái “khôn lỏi” đời thường, những nỗi “sợ thất bại”, những sự tự ti, và gạt bỏ những ước mơ không chạm đất? Nhưng chưa thử thì làm sao biết chúng ta có chạm được hay không, nhỉ?

– Tú Uyên (Sài Gòn, 08/03/2021)