Súng, Vi Trùng Và Thép – Jared Diamond

Đây là 1 trong bộ 4 cuốn của Jared Diamond mới được Omega tái bản, bìa cứng, có box, hình thức đẹp, kiến thức phong phú. Mình có quyển cũ rồi mà cũng lăm le muốn mua????.

Súng, vi trùng và thép là một cuốn sách viết về Lịch sử phát triển của nhân loại. Từ khi con người còn săn bắt hái lượm đến phát triển nông nghiệp trồng trọt và chăn nuôi. Rồi giao thương phát triển thúc đẩy xã hội loài người phát triển lên một tầm mới. Cùng với đó là chữ viết dần hình thành và lan tỏa khắp thế giới.

Với sự phát triển đó, những bộ tộc lớn hơn, có nền nông nghiệp mạnh đủ để nuôi sống quân đội và bộ máy hành chính sơ khai đã bắt đầu đi chinh phục và tiêu diệt những bộ tộc yếu hơn. Ở tác phẩm này tác giả đã đề cập đến một số yếu tố giúp các nền văn minh Á, Âu đã tồn tại được và chinh phục các nền văn minh khác.

Súng _ vũ khí: ngay từ thuở sơ khai các tộc người giao chiến với nhau đã dùng đến vũ khí như giáo mác, cung tên. Những bộ tộc lớn đã tiêu diệt những bộ tộc nhỏ hơn nhờ vũ khí ưu việt hơn. Về sau khi súng và thuốc súng ra đời là một phương tiện sát thương lớn. Nhiều đế quốc đã chiếm được đất đai, tiêu diệt người của đối phương cũng nhờ loại vũ khí mới này. Có 1 điều thú vị là khi mới được phát minh ra Nhật Bản và Trung Quốc từ chối không dùng dù Trung Quốc là quê hương của thuốc súng. Song càng về sau tiềm năng của loại vũ khí này là không thể phủ nhận trong các cuộc chiến nên hiện tại không có dân tộc nào không dùng súng trong chiến tranh.

Vi trùng theo chân những người Châu Âu đến châu Mỹ, góp phần giết chết người dân bản xứ còn nhiều hơn cả súng đạn. Những thổ dân ở tân thế giới không đủ sức chống chọi với virus đã tiến hóa qua nhiều thế kỷ ở lục địa già. Khi mà châu Âu có nền nông nghiệp mạnh trồng trọt chăn nuôi phát triển dẫn đến họ nuôi các gia súc thuần hóa được với số lượng nhiều trong đó có các vật nuôi là vật chủ chứa vi trùng. Và con người ở châu Âu đã có kháng thể chống lại bệnh tròn khi người châu Mỹ không hề có.

Chữ viết là yếu tố quan trọng trong quá trình phát triển của xã hội loài người. Có 3 hệ chữ cơ bản:
Mỗi kí tự thể hiện một âm tiết cơ bản duy nhất
Mỗi kí tự thể hiện toàn bộ một từ
Sử dụng ký tự cho từng âm tiết

Từ nơi Khởi Nguyên chữ viết lan rộng khắp thế giới. Chỉ trừ những hòn đảo biệt lập là không có chữ viết. Ngày nay chữ viết của các dân tộc có sự pha trộn từ bảng chữ cái chính. Mỗi nước có sự thêm bớt một vài ký tự để phù hợp với tiếng nói của dân tộc mình.

Có khá nhiều cuốn sách viết về sự hình thành và phát triển của nhân loại. Mỗi cuốn đi theo một hướng phân tích khác nhau song đều tựu chung 1 điểm là cố gắng làm cho người đọc hiểu thêm về lịch sử, về sự hình thành các nền văn minh. Ở cuốn sách này Jared Diamond viết về sự khác biệt về quyền lực, công nghệ giữa các nước có nguồn gốc về sự khác biệt về môi trường.

Tuy nhiên, khi ông cho rằng Tây âu trở thành thế lực thống trị thế giới tôi không đồng quan điểm lắm. Điều đó có thể đúng với thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX, chứ với 1 thế giới đầy biến động của thế kỷ XXI điều đó không còn chính xác.

– Huỳnh Thu Giang

Thông qua việc tóm tắt lại quá trình phát triển (tiến hóa) của thế giới trong 13.000 năm qua. Tác giả đã trả lời câu hỏi: tại sao lại có sự bất bình đẳng giữa các tộc người. Theo tác giả, chẳng có dân tộc nào “bẩm sinh thông minh” hay “bẩm sinh tài năng” hơn dân tộc khác, mà sự bất bình đẳng được hình thành, tích lũy, kế thừa qua thời gian, nhờ những yếu tố sau:

– Đặc trưng về địa lý, khí hậu, hệ sinh thái riêng ở từng khu vực, khiến cho con người ở khu vực đó sớm phát triển từ hình thái hái lượm – săn bắn, sang thuần chủng cây cối và súc vật. Hay nói rõ hơn là sự lên ngôi của canh tác nông nghiệp. Sự ưu việt của canh tác nông nghiệp so với hái lượm là năng suất cao hơn, an toàn hơn. Tương tự như vậy cho chăn nuôi so với săn bắt. Không phải vùng nào cũng có ưu đãi (khí hậu, hệ sinh thái cây trồng, vật nuôi phù hợp) như vậy, cho nên, đây là bước phân rã đầu tiên giúp một số tộc người có đà phát triển mạnh hơn những tộc người khác.

– Nhờ canh tác nông nghiệp và chăn nuôi tạo ra thặng dư lương thực, nên những tộc người này có cơ hội phát triển dân số mạnh hơn. Dân cư đông sẽ phân hóa nghề nghiệp, cộng với nguồn lương thực đầy đủ, đã kích thích ngành nghề thủ công phát triển. Đây là bước quan trọng giúp tạo ra những thành tựu trong: công cụ sản xuất (kim loại thay thế cho đá), vũ khí (súng thay thế cho cung tên), và chữ viết (yếu tố quan trọng bậc nhất).

– Súng và thép, tiền đề cho những cuộc xâm lăng thành công, dân bản địa không thể chống chọi lại giáp sắt và súng ống, với chỉ áo da và cung tên. Nhưng trên hết, chính vi trùng, là tác nhân làm cho các vùng đất bị xâm chiến chịu thương vong nhiều nhất. Nhờ tiếp xúc với gia súc, mà những tộc người tiến bộ hơn có khả năng đề kháng với một số vi trùng. Những vi trùng này, theo đoàn người xâm lăng, cũng tấn công dân bản địa, vốn không có được đề kháng. Theo chiều ngược lại, những vi trùng mà người bản địa có, lại không gây được thương vong đáng kể cho kẻ xâm lăng.

– Chữ viết là yếu tố quan trọng nhất, nó là phương tiện để lưu truyền và kế thừa “những tiến bộ được chọn lọc”. Là tiền đề cho phát triển công nghiệp và công nghệ. Tùy đặc trưng mỗi vùng miền, mà chữ viết sẽ theo dạng “ký họa ý” hay “ký họa âm”, mỗi loại có ưu điểm và nhược điểm riêng của nó.

Phần còn lại của sách là chuyến phiêu lưu của tác giả đến các vùng đất “đặc trưng” trên thế giới, nhằm làm sáng tỏ hơn lý thuyết của mình.

PS: mình có một lưu ý nhỏ nếu bạn muốn đọc sách này là hãy vừa đọc, vừa tạo mindmap những thông tin trong sách, bạn sẽ đọc nhanh hơn và có cái nhìn bao quát hơn.

– Vũ Đức Phong