Thành Cát Tư Hãn Và Sự Hình Thành Thế Giới Hiện Đại – Jack Weatherford

Từ xưa đến giờ tôi biết khá mơ hồ về Thành Cát Tư Hãn. Tôi chỉ biết ông là một hoàng đế người Mông Cổ, đã cùng với đạo quân thiện chiến của mình chinh phục từ châu Á qua châu Âu, ông gần như bách chiến bách thắng. Khi đọc “Thành Cát Tư Hãn và sự hình thành thế giới hiện đại”, tôi khám phá ra nhiều điều.

Cuộc đời của ông là một bí ẩn khó có lời giải đáp, ngay đến chân dung của ông cũng không có bởi ông không cho phép ai vẽ chân dung mình. Những tài liệu của các sử gia sau này viết về ông có khá nhiều thành kiến. Họ thổi phồng sự độc ác, tàn bạo của ông và đội quân mà quên đi những điều ông làm được, những cải cách vượt thời đại của ông. Ông sinh năm 1162, mất năm 1228 – trải qua 65 năm cuộc đời với những cuộc chinh phục vĩ đại. Năm 1937 tu viện nơi hơn 1000 vị sư thờ phụng ông đã bị đập phá, giết chóc một cách có hệ thống. Một lần nữa Thành Cát Tư Hãn biến mất khỏi thế giới cùng dải cờ đen nơi lưu giữ linh hồn ông.

Tại sao từ một đứa trẻ có thân phận thấp kém, là nô lệ trong bộ tộc, không được hưởng một sự giáo dục tốt, Thành Cát Tư Hãn lại trở thành một hoàng đế vĩ đại của dân tộc Mông Cổ với những chiến thắng lẫy lừng, mở rộng vương quốc qua hầu hết châu Á, đến tận châu Âu ? Đó chỉ có thể là do khả năng thiên bẩm song hành cùng sự trui rèn sắt đá của số phận.

Tuổi trẻ của Thành Cát Tư Hãn có hai mối quan hệ thiết yếu. Hai người này theo những cách khác nhau đã ảnh hưởng sâu sắc đến cuộc đời ông:

• Thứ nhất: Người anh – người bạn – kẻ thù Trát Mộc Hợp. Hai người họ đã cùng nhau chiến đấu, trở thành những vị Hãn trẻ tuổi, hùng mạnh. Song chính những sự áp đặt của Trát Mộc Hợp hay địa vị, quyền lực mới chưa xứng với tầm vóc của Thành Cát Tư Hãn nên hai người dần trở thành những kẻ thù không đội trời chung.
• Thứ hai là người yêu – người vợ Bột Nhi Thiếp, người đã cùng ông chia sẻ những năm tháng khó khăn nhất, đã chung thủy chờ đợi ông khi cuộc hôn nhân của hai người bị gián đoạn bởi cái chết của cha ông. Bà cũng là người nhiều lần đưa ra những đánh giá chính xác, giúp Thành Cát Tư Hãn nhận ra những mối nguy hiểm từ những người kề cận ông.

Thành Cát Tư Hãn là một bộ óc vĩ đại. Ở ông bao gồm cả một vị chỉ huy quân sự lỗi lạc và một nhà chính trị có nhiều cải cách lớn lao. Cùng với những chiến dịch quân sự thần tốc, bách chiến bách thắng thống nhất các bộ tộc của Mông Cổ, thu phục Tây Hạ, nhà Kim là chiến tích vĩ đại mở rộng biên giới tới Vạn lý trường thành, tới hồ Balkhash. Phạm vi hoạt động của ông trải dài từ biển Caspi ở phía tây và vịnh Ba Tư, biển Ả Rập ở phía nam, vươn qua châu Âu … Ông là người đã có công làm nên con đường tơ lụa – một con đường thương mại tự do và lớn nhất trong lịch sử thế giới.

Ông còn có cải cách đột phá về chính trị, loại bỏ hệ thống coi trọng quyền lợi quý tộc, xây dựng nên một hệ thống mới dựa trên năng lực cá nhân và lòng trung thành; ông giảm thuế cho tất cả người dân, miễn thuế cho bác sĩ, thầy giáo, thầy tu và các cơ sở giáo dục… Ông công nhận tự do tôn giáo trong lãnh địa của mình, hợp pháp hóa mọi trẻ em, nghiêm cấm bắt cóc và nô lệ hóa. Thành Cát Tư Hãn còn là vị vua đầu tiên coi mọi người bình đẳng trước pháp luật, tức là vua chúa hay người chăn gia súc cũng như nhau …

Cho dù là một hoàng đế bị coi là tàn bạo trên con đường chinh phục, song Thành Cát Tư Hãn luôn có những quy tắc của mình và luôn coi trọng chúng. Những nơi quy hàng sẽ được hưởng sự khoan hồng và được ông coi như thần dân của mình. Còn nếu chống đối hoặc phản bội lại ông thì cái giá sẽ phải trả là rất đắt như lời nhắn của ông tới người dân thành Nishapur: “Các tướng lĩnh, người già và dân thường, các người hãy biết Chúa trời đã ban cho ta một đế quốc trên mặt đất từ đông sang tây, ai phục tùng sẽ được tha mạng, nhưng nếu chống đối lại , người sẽ bị giết chết cùng vợ, con và họ hàng thân thích”… Sự nghiêm khắc và công minh của Thành Cát Tư Hãn đã để lại một đế chế hùng mạnh lẫy lừng cho đến tận 150 năm sau…

Cuộc đời và sự nghiệp của Thành Cát Tư Hãn gói trọn với những cuộc chinh phục thần tốc, chiến thắng vang dội, những tướng lĩnh và mọi binh sĩ trung thành, được dân chúng kính trọng. Cuộc đời ấy sẽ được coi là hoàn hảo nếu như những đứa con của ông có được chí khí, tầm vóc như cha của chúng. Song một đời binh nghiệp xa nhà liên miên đã khiến Thành Cát Tư Hãn không được gần gũi các con, đến khi ông muốn dạy bảo, khuyên nhủ chúng thì cũng là lúc ông đã già và những đứa trẻ ấy không còn nghe theo những lời răn dạy nữa.

Đọc “Thành Cát Tư Hãn và sự hình thành thế giới hiện đại” tôi rất khâm phục cái tâm của những nhà nghiên cứu lịch sử. Từ những trang viết của tài liệu sử cổ Bí sử người Mông Cổ và trong 5 năm, tác giả Jack Weatherford và các đồng sự đã đi dọc ngang không biết bao nhiêu lần trên đất nước này, vượt qua thảo nguyên rộng lớn, núi đồi, đồng cỏ, cùng sống và thử nghiệm, kiểm chứng với những người dân du mục để rồi viết nên một cuốn sách hay và sống động về cuộc đời của vị hoàng đế vĩ đại Thành Cát Tư Hãn. Văn chương của Jack Weatherford khi viết cuốn sách này khá dễ hiểu, mặc dù viết về một nhân vật sống cách đây hơn 800 năm và khá nhiều thuật ngữ quân sự, người dịch đã chuyển ngữ chắc tay và mượt, đọc rất thích.

Đã lâu tôi không được đọc một cuốn sách viết về nhân vật lịch sử gây nhiều hứng thú như “Thành Cát Tư Hãn và sự hình thành thế giới hiện đại”, từ văn chương, dịch thuật cho đến biên tập, cuốn sách hầu như không có lỗi chính tả, các chú thích, chú giải cẩn thận, bìa cứng, chắc chắn. Cuốn sách đúng là chỉn chu và đẹp. Cảm ơn Omega đã xuất bản một cuốn sách hay và có giá trị về nội dung, đẹp về hình thức.

– Huỳnh Thu Giang